Học Python cơ bản: Làm chủ vòng lặp while chỉ trong 10 phút

Trong lập trình, vòng lặp là một trong những khái niệm cơ bản và quan trọng nhất. Nhờ vòng lặp, ta có thể thực hiện lặp đi lặp lại một khối lệnh mà không cần phải viết thủ công nhiều lần. Hãy thử tưởng tượng bạn muốn in ra các số từ 1 đến 100. Nếu không có vòng lặp, bạn sẽ phải viết đến 100 dòng lệnh print(). Nhưng với vòng lặp, chỉ cần vài dòng code là xong.

Python cung cấp hai loại vòng lặp chính: for và while. Nếu như for thường được dùng khi số lần lặp đã biết trước, thì while lại tỏa sáng trong những tình huống mà số vòng lặp không xác định từ đầu, chỉ phụ thuộc vào một điều kiện.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu vòng lặp while trong Python: cú pháp, cách hoạt động, ứng dụng thực tế, các lệnh điều khiển đi kèm, những lỗi thường gặp và so sánh với vòng lặp for.

1. Khái niệm về vòng lặp `while`

Vòng lặp while cho phép thực thi một khối lệnh nhiều lần, miễn là điều kiện còn đúng (True). Khi điều kiện trở thành sai (False), vòng lặp sẽ dừng.

Cú pháp cơ bản:

while điều_kiện:
    # khối lệnh được lặp

while điều_kiện:
    # khối lệnh được lặp

Ví dụ đơn giản: in ra các số từ 1 đến 5.

i = 1
while i <= 5:
    print(i)
    i += 1

i = 1
while i <= 5:
    print(i)
    i += 1

Ở đây, biến i đóng vai trò điều kiện dừng. Nếu không tăng i trong mỗi vòng, chương trình sẽ chạy mãi không ngừng.

2. Luồng hoạt động của vòng lặp `while`

Cơ chế hoạt động của vòng lặp while có thể tóm tắt như sau:

Kiểm tra điều kiện.
Nếu điều kiện đúng (True) → thực hiện khối lệnh.
Quay lại bước 1.
Nếu điều kiện sai (False) → thoát vòng lặp.

Ví dụ minh họa:

x = 3
while x > 0:
    print("Countdown:", x)
    x -= 1
print("Time's up!")

x = 3
while x > 0:
    print("Countdown:", x)
    x -= 1
print("Time's up!")

Ở bước cuối cùng, khi x giảm về 0, điều kiện x > 0 trở thành False, vòng lặp dừng.

3. Các lệnh điều khiển vòng lặp đi kèm

Python cung cấp một số lệnh để kiểm soát vòng lặp while.

🔹 `break` – thoát khỏi vòng lặp ngay lập tức

i = 1
while i <= 10:
    if i == 5:
        break
    print(i)
    i += 1

#results
1 2 3 4

i = 1
while i <= 10:
    if i == 5:
        break
    print(i)
    i += 1

#results
1 2 3 4

🔹 `continue` – bỏ qua lần lặp hiện tại

i = 0
while i < 5:
    i += 1
    if i == 3:
        continue
    print(i)

#results
1 2 4 5

i = 0
while i < 5:
    i += 1
    if i == 3:
        continue
    print(i)

#results
1 2 4 5

🔹 `else` trong vòng lặp `while`

Python có một tính năng đặc biệt: vòng lặp có thể đi kèm else. Khối else sẽ chạy khi vòng lặp kết thúc một cách tự nhiên, không bị break.

i = 1
while i < 4:
    print(i)
    i += 1
else:
    print("End...!!!")


#result
1 2 3 End...!!!

i = 1
while i < 4:
    print(i)
    i += 1
else:
    print("End...!!!")


#result
1 2 3 End...!!!

4. So sánh `while` với `for` trong Python

for: thích hợp khi biết trước số lần lặp.
while: thích hợp khi chỉ biết điều kiện dừng, không xác định số lần.

Ví dụ in ra số từ 1 đến 10:

# for
for i in range(1, 11):
    print(i)

# while
i = 1
while i <= 10:
    print(i)
    i += 1

# for
for i in range(1, 11):
    print(i)

# while
i = 1
while i <= 10:
    print(i)
    i += 1

Lời khuyên:

Chọn for khi duyệt qua dãy số, danh sách;
Chọn while khi làm việc với điều kiện động.

5. Kết luận

Vòng lặp while là một công cụ mạnh mẽ trong Python, giúp xử lý những tình huống mà số vòng lặp chưa xác định trước. Việc nắm vững cách sử dụng while, kết hợp với break, continue, và else, sẽ giúp bạn viết được các chương trình linh hoạt và hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, hãy luôn cẩn thận với các vòng lặp vô hạn. Hãy chắc chắn rằng điều kiện lặp sẽ thay đổi và cuối cùng trở thành False.

Lời khuyên: luyện tập bằng những ví dụ nhỏ, sau đó áp dụng vào các bài toán thực tế như xử lý nhập dữ liệu, viết game đơn giản, hoặc xây dựng menu chương trình.